– Нималар ҳақида? Сен билан гаплашишни жуда соғинганман.
– Қулоғим сенда, – деди Елена кўзини сузиб.
– Қобилнинг ўрнига бошқа хизматкор топдим, уни алмаштирамиз, – деди у қовоғини солиб.
– Нега? – деди Елена асабийлашганини зўрға жиловлаб.
– У менга ёқмайди.
– Менга эса жуда ёқади.
– Нима учун жуда ёқади? – деди Скобелев хотинига ғазаб билан тикилиб.
– У жуда яхши одам, ақлли, ювош…
– Бўлди, тўхтат, – деди уни илкис бўлиб. – Бугундан бошлаб у бу ердан йўқолади.
– Ундай қилма Михаил, у яхши одам.
– Нега сен унга бефарқ эмассан? Севиб қолганинг йўқми?
– Нимага ишора қилаётганингни энди фаҳмладим.
– Мен уни ўлдириб юбораман, ўлигини ҳам топиша олмайди.
– Бундай қила кўрма, бунга йўл қўймайман.
– Қандай қилиб?
– Агар уни ўлдирсанг қасос оламан.
– Ҳали шунақами?
– Ҳа, шунақа, сени заҳарлаб ўлдираман.
– Кучинг етармикин, ўзингни ҳам қўшиб йўқ қилсам нима бўлади?
– Бунинг иложи йўқ, сенинг шафқатсизлигинг ҳақида подшо ҳазратларига хат жўнатганман. Мени ҳимоясига олишни ваъда қилган.
– Гап бу ёқда эканда.
– Одам ўлдиравериб шафқатсиз бўлиб кетгансан, сени кўрсам юрагимга муз киргандек бўлади. У эса жуда гўзал одам, мени уни аллақачон севиб қолганман.
Кутилмаган томондан келган бу омадсизлик Скобелевнинг ичини газандадек чақа бошлади. Иложсиз дард, даволаб бўлмайдиган офат. Вақти келиб бу воқеа одамлар ўртасида тарқалади. Кимсан генерал-губернатор, тарихий шахс Скобелев ҳақида кулгили латифалар тўқилади.
– Қириб ташлаш керак бу чопон кийган халқни, – деди у ичида.
Бу воқеа аллақачон халқ ичида латифа ва афсоналарга айланиб кетган эди.
Стаканда чой ичган лўм-лўм Мамажон, деган илмоқли гап шундан келиб чиққан.
***
Фақат бир кишига, бир кишининг иродасига тобе бўлган мамлакат асло фаровонликка эришган эмас.
Ҳар бир давр кишилари келажак учун масъул эканликларини билмай яшашлари жиноятдир.
Ҳукмроннинг энг бахтлиси инсоният фарзанди бўлган, ўз миллатининг фарзандидир.
Исёнчиларнинг ташкилотчилари катта лавозимларни эгаллаб оладилар, ижрочилари эса аста-секин йўқ қилинади, ҳар доим шундай бўлиб келган. Ёқутдек товланиб ҳар қандай кишини маст қиладиган тахт деб аталадиган сеҳрли ўриндиқ Насриддинбекка мунтазир, асрлар давомида зиддиятлар сабабчиси бўлиб, отани ўғилга, акани укага душман қилган ёғоч курси унинг рўпарасида, ун чиқармай минглаб одамларнинг жонини оладиган, калла суякларидан минора ясаб, ариқлардан қон оқизадиган тилсим кутмоқда, тўполон қилмай бутун бошли мамлакатлар бошига кулфат соладиган касофат, ҳеч кимга ҳеч қачон вафо қилмай, шуҳратпарастлик касали билан ақлни оладиган кулфатлар маскани унинг ихтиёрида. Ҳеч ким унинг қучоғида қанча фурсат ўтиришини билмайди, шодлик билан қарши олиб, қайғу билан сийлаб кузатади.