– Тоойуом, куттаныма, кытаанахтык тутус. Билигин илиммитин көрөн балык ылыахпыт.
Аҕата, уолчаан санаатыгар, аһара күүстээх-уохтаах, сүрдээх улахан киһи, тор курдук хара бытыгын быыһынан сымнаҕас, сылаас мичээринэн имэрийэ көрөрө хаһан да умнуллубат, уостубат эрдээх санааны иэйэрэ. Кини аҕатын кытта балыктаһа баран иһэр. Ама тымныы тыал, күүстээх долгун мэһэй буолуохтара баара дуо аан маҥнай туһалыы, бултаһа баран иһэр киһиэхэ?
Дьэкиим, сылаас хараҕын кыракый уолчааныттан арааран, кэннин хайыһан көрбүтэ, Буор Тумус чугаһаабыт. Бэҕэһээ манна улахан тыал түһүөн иннинэ үрэх төрдүнээҕи хомо хаҥас дьабадьытын дьара кумаҕар хатыыска анаан уһаты түһэртээбит илимнэрин көрүөхтээх. Олохтоох кырдьаҕастар сүбэлэринэн үрдүк баҕайы туруулаах үс илимнээҕин, ортолорунан уһаты аҥаардаталаан, алта илим оҥорбута. Бу дойдуга силлиэ кэмигэр хатыыс аһылыгар буордаах чычаас кытылы талаһааччы. Ол иһин илими сүүрүк хоту уһаты үтүллүөхтээх, онуоха чычаас туруулаах илим ордук буолар.
Салаа үрэх кэҥэс бэлэһин быһа охсон уҥуоргу чанчыгы булаары, Дьэкиим хомону ис өттүнэн үөс диэки эрдиннэ. Үрэх сүүрүгүн өрө охсор күүстээх тыал сүүрүгү утары харсар, күүгэннирэ түллэҥниир модун долгун арҕас саалын иһирдьэнэн тумнан, кулгаах эрдии икки салбаҕын эрчимнээхтик эһитэ тардыалаан, аҕата оҥочотун хомо хаҥас кытылын диэки салайа тутта. Кытылга тиксибэккэ эрэ биэрэктэн биэс-алта саһаан иһирдьэ тохтоон, эрдиилэрин өрө көтөҕөн тыын ылан олоро түстэ. Үрэх хаҥас хочотун сыҥаһа сыыра иһит иитинии эргийэ иэҕиллэн, илин саҕах буһурук халлаанын хараҥа былытын кытта силлиһэн боруоран көстөр. Уҥа өттүнээҕи киэҥ алар сэдэх мастаах дэхси ньуурун кумах кырдалыгар Эдьигээн бөһүөлэгин самнархай дьиэлэрэ үрэх хааһын батыһа абына-табына кэчигирээн тураллар. Күнэ-ыйа көстүбэт силбик халлаан хараҥа ньуурун күөнүгэр хараара боруорар намыһах тутуулар санааны көтөҕүөх, өйү күүрдүөх туох да киһини кэрэхсэтэр көстүүлэрэ суохха дылы да, Дьэкиим туох эрэ көстүбэт күүс угуйар алыбар ылларан, бэйэтэ да билбэтинэн, хоту дойду олоҕор талаһан туран тардыспыта. Онно туох төрүөт буолбутун, туох санаанан салайтарбытын бу диэн чопчу этэр кыаҕа суох курдук эрээри, туохха эрэ үтүрүйтэрии, ханан эрэ кыһарыйтарыы баарга дылы быһыылааҕа. Ол быһа-хото холкуостааһын кэмиттэн ыла саҕаламмыта чуолкай. НЭП саҕана землеустроителинэн үлэлии сылдьан, дойдутугар Хатас нэһилиэгэр сир үллэһигин ыытан, Баҕарахха табаарыстыба тэринэн, хаһаайыстыбалаах ыаллар күүстэрин холбоон бэркэ үлэлээн испиттэрэ баара. Онтон отутус сыллар саҥаларыттан күһэйии сиэринэн тыа дьонун холкуоска холбооттооһун саҕаланыаҕыттан ыла олох-дьаһах сайдыытын ыпсыыта кыттыбат туруга күн-дьыл ахсын биллэр, харахха хатанар буолан барбытыгар өй-санаа туоххаһыйыыта, мунчаарыы, бэйэ үлэтинэн-хамнаһынан астыммат буолуу саҕаламмыта. Арааһа, ол да иһин буоллаҕа, хоту оройуоттарга балык промышленноһын сайыннарыы сыала-соруга государственнай политика быһыытынан туруоруллубутугар эдэр, эрчимнээх киһи саҥа, сонун сиргэ тиийэн үлэлиэх-хамныах баҕата батарымына, иллэрээ сыл, бу Мишата иккилээҕэр эрэ, Маарыйатынаан үс оҕолорун көтөхпүтүнэн баҕа өттүлэринэн Быков Тумуска киирбиттэрэ. Онтон бу Эдьигээҥҥэ балык собуота аһыллар буолбутугар дириэктэринэн ананан былырыын манна көһөн кэлбиттэрэ. Манна олохсуйбуттарын кэмсиммэттэр, дойду сиргэ билигин кураан дьыллар буоланнар олох-дьаһах ыарахан. Сэрии бара турарынан ханна баҕарар буоларыныы, таҥас-сап, олох-дьаһах манна да ыарахан эрээри, айахха аһыырга ас – балык баар. Аармыйаҕа ыытарга көрдөһөн сайабылыанньа биэрбитин манна үлэ фронугар сылдьаҕын диэн ыыппатахтара. Онон фроҥҥа анаан балык бултааһыныгар күүскэ турунан үлэлии сылдьаллар. Бэл бу кыракый Мишатын тымныйыа, ыалдьыа диэн кэрэйбэккэ, үөрэтэ-такайа таарыйа бэйэтин кытта илдьэ сылдьааччы. Бу түүн Быков Тумуска киирэр катерынан таарыйа Натаара балыксыттарын биригээдэтигэр бырахтарыахтаах. Онон дьонун нэдиэлэтээҕи аһылыктарын хааччыйар сыаллаах бу илимнэрин көрө кэллэҕэ.