Ону кыайан өйдөөбөккө: «Бэйэм агдабар дуо?» – диэбит.
Этэ сатаан баран, баһын тоҥхох гыммыт. Бэкэй баай. Онто, бэйэтин агдатыгар маанан баран, атыырын моонньугар иилэ кээспит.
Ити аатырбыт Мэҥэдьэк күөлү эргитэн иһэн, Куртах Арыыта диэн алааска, иһин хайа тардан, куртаҕа хаалбыт. Моонньоох диэн тумулга моонньоох баһа хаалбыт.
Ити сирдэр билигин сити аатынан ааттана тураллар. Моонньоох Пиэрмэтэ диэн баар. Сурукка киирэр.
Маалыкайга Дьаарын Түбэтэ диэн баар.
Дьаарын бу Бүлүү өрүс сүнньүгэр суох аатырбыт ойуун. Тоҕо диэтэххэ, былыр хара ыарыыны Бүлүү сүнньүттэн хоту дойдуга үүрдэрээри, үс түүннээх күн кыырдарбыттар. Ону, кыыра туран, көрүү көрбүт. «Тарбаҕым быыһынан биир сиргэ таммалаан хаалла. Кэнэҕэс бу ыарыы кыыбаҕа тахсара буолуо», – диэбитэ үһү.
Николай Федотович Осипов-Чоомуут. Ньурба, I Хаҥалас нэһилиэгэ. 1983 с. кэпсэтэрбэр 53 саастааҕа.
Былыр биһиги дойдуга Саалаах диэн киһи олорбут. 9 кэргэннээх. 9 аҥыы олороллоро үһү ити кэргэттэрэ. Биирдии хоно-хоно ааһа турара үһү.
Ити гэннэ, дьэ, кургуом оҕус сыарҕатыгар олоро сылдьара үһү. Оҕуһун буоллаҕына нөҥүө киһи буостуктуура үһү. Өлүөҕэр дылы ыҥыырдаах аты уонна оҕуһу миинньибэтэх. Оҕус сыарҕатыгар олорор. Кыһыннары-сайыннары. Олбоххо. Ол иһин «Саалаах курдуккун» диэн өс хоһооно – бу дойдуга.
Ити дьахталлар тэйиччи олороллор курдук үһү. Мээнэ билиһиннэртээбэт үһү.
Степан Петрович Андреев. Ньурба, Өҥөлдьө нэһилиэгэ. 1986 с. 76 саастааҕа.
Хаарыҥда. Эбэ диэн ааттыыр этибит. Омолдоон быраата өлбүт сирэ. Тоҥустары кытта сэриилэһэ сылдьан. Өҥөлдьөттөн үүттэлээри. Тоҥустары. Дьолуот диэн сиргэ сэриилэһэн хоппут. Маҥнай. Омолдоонуҥ хотор. Тоҥустары арҕаа үтэйэр. Уонна, Хаарыҥдаҕа киирэн, Дайыыла Тумула уонна Күүлэ Тумулга сытан, оҕунан ытыаласпыттар. Омолдоонуҥ быраата, ол тумулу (Күүлэ Тумулу) кэтэҕинэн эргийэн киирэн, ытыллан өлбүт. Омолдоон быраатын баһын төргү үлэнэн кэлбит. Онон Хааннаах Киһи Баһа Төргүүлээх Улуу Омолдоон диэн ааттаммыт.
Баһа суох көхсүн ол Күүлэ Тумулга араҥастаабыта үһү. Ол иһин Күүлэ Тумул диэн билиҥҥэ диэри ааттанан турар ол сир.
Ити, аахтахха, оруобуна аҕыс үйэ эбит.
Хотторон киирэн баран, Аканаттан Саадьаҕай диэн киһиттэн көмө ылан таххыбыт. Аймаҕа үһү. Ол таххан, тоҥустары Өҥөлдьөттөн үүттэлээбит.
Тоҥустар, маҕан Хайа дабаанынан түһэннэр, Чуукаар өттүнэн, Кукаакы нэһилиэгэ диэҥҥэ тиийбиттэр. Ол тийэннэр, Моҕулу диэн сиргэ олохсуйбуттар. Ону Омолдоон, иккиһин эккирэтэн, Саадьаҕайтан ылбыт хоһууннарынан уонна бэйэтин хоһууннарынан Моҕулуттан үүттэлээбит. Онно биир аҕа ууһун таһааран олордуталаан кэбиспит. Олор туймуулара