Ньукуус ойон туран, хаарын да тэбэммэккэ, аттыларынан Лэгэнтэй оҕонньор сыарҕалаах атынан сиэллэрэн иһэрин сырсан тиийэн ыстанан кэбиспитэ уонна эргиллэ биэрээт, быраһаайдаһан, бокуойа суох далбаатыы олорбута.
Оттон мин тугу да улаханнык өйдөөбөккөбүн, оннук даллайбытынан суол ортотугар туран хаалбытым. Ньукуус оннук далбаатаабытынан суол тоҕойугар киирэн сүппүтүгэр, дьэ, биирдэ өйдөнөн, сири умса көрбүтүнэн баран иһэр Даайаны сырсан таҥкычахтаммытым.
– Ити-ити… Тоҕо ээ?! – аҕылаабыт омуммар бопторон ылбытым.
Даайа миигин атаҕым тумсуттан үөһээҥҥэ диэри олус бэркиһээбит хараҕынан көрөн таһаарбыта:
– Ньукуус таайа Хотоороп туһунан букатын истибэтэх муҥуҥ эбитэ дуу?! – уонна суумкатын эһи тардан ылаат, сүр эрчимнээхтик иннин диэки хаама турбута.
Мин буоллаҕына, эмиэ даллайбытынан туран хаалбытым. Даайа уонча атылы оҥороот, миэхэ хайыспыта уонна:
– Миитээ, ити муҥураах тиити бырахпат буолаар. Ити кэрэх мас ээ, – диэбитэ.
Итини кини сибигинэйэ былаан эппитэ гынан баран, мин тоҕо эрэ олус чуолкайдык истибитим. Арааһа, уоһа хамсыырынан көрөн, сүрэхпинэн сэрэйбитим эбитэ дуу, хайдаҕа дуу. Дьэ, билбэтим.
Оттон Хотоороп туһунан ол да сахха хайдах тугу да билбэт буолуохпунуй, билэн бөҕө буоллаҕа дии. Дьонум дьиэ иһинээҕини-таһынааҕыны ибир-сибир кэпсэтэллэрин кулгаахтаах аата хайаан истибэт буолуомуй?!
Хойутаанаптар удьуор олохторо – дэриэбинэттэн үс көстөөх сиргэ сытар Бакамда сыһыытын хотугулуу-арҕаа өттүгэр баар кыра хоннох оҕото. Ситинтэн өрүс диэки барыыга балтараа-икки биэрэстэ кэриҥнээх сиргэ Арыылаах диэн алаас сытар. Ол – Хотоороптор олохторо.
Ньукуус таайа Хотоороп Дьөгүөр бэйэтин кэмигэр улахан үөрэхтээх киһи дэһэллэрэ. Өссө Бүтүн Сойуус ыстаарыһата диэн бочуоттаах ааттаммыт Михаил Калинин кыыһын дуу, аймаҕын дуу билсэ сылдьыбыт үһү диэн кэпсэтэр буолаллара. Сөҕүү-махтайыы кытаанаҕа этэ. Лев Троцкай кинини хайҕаан, санныттан таптайбыта үһү диэн эмиэ сири-буору аннынан сэһэргэһэр этилэр. Саха АССР наркомугар тиийэ үлэлии сылдьыбыт киһи. Онтон эмискэ «тороскуус», «норуот өстөөҕө» аатыран хааллыбытын туһунан дьулаан сурах тарҕаабыта. Итинтэн сылтаан, чугастааҕы дьон Хотоороп аймахха сыһыаннара, мин оччотооҕу оҕотук харахпынан көрүүбэр, соччо уларыйбатаҕа быһыылааҕа. Ол да иһин буолуо, мин история уруогар кэпсэтэр «тороскуустарбар» Хотоороптору отой да дьүөрэлии санаабат этим.