Саха сиригэр саҥа олох саҕаламмыта быйыл сүүрбэ сылын туолар. Бу историческай биэтэги Саха сувереннай өрөспүүбүлүкэтин төрүттээбит Михаил Ефимович Николаев Саха АССР Верховнай Советын Президиумун Председателинэн талыллыбыт күнүттэн ааҕабыт. Бу сүүрбэ сыл устата саха көҥүлгэ, сомоҕолоһууга уонна бэйэни салайыныыга дьулуспут дьулуһуута хайа да үйэлэрдээҕэр ордук сытыытык турбута, туолбута уонна билигин саба баттанар куттала суоһаата.
Сүүрбэ сыллааҕыта социалистическай лааҕыр ыһыллан, киһи аймах геополитическай дьылҕата тосту уларыйбыта. Улуу Советскай Союз араас ньыманан холбообут тутула үрэллэн, биэс уонча саҥа государство үөскээн, омуктар нация быһыытынан сайдар, уйаннара-хатаннара тургутуллар суолугар үктэммиттэрэ. Сорохтор өссө эбии бытарыйан, атыттар сэрии уотугар киирэн биэрэн, угаайылаах сабыдыалга түбэһэн түөрэхтэрэ түҥнэстэн, эрдиитэ суох тыы курдук, ытылла сылдьаллар. Билиҥҥэ диэри чахчы көнөр-сайдар суолу туппут социалистическай лааҕыртан босхоломмут биир да омук, нация суох. Политологтар этэллэринэн, өссө да ситэри арахсыы, үүммүт үйэ ирдэбиллэригэр дьүөрэлээх омуктар-нациялар аныгылыы тутуллара үөскүү-сайда иликтэр. Күүс өттүнэн сир ресурсаларын үллэстии баарын тухары, киһи, омук бэйэтин дьоһунун харыстыыр, туруорсар кыаҕа суоҕун тухары киһи аймах сайдыыта харгыстана туруоҕа. Оттон Россия бу сайдыы суолун төрдүн да тута илик. Онон биһигини өссө да уһун унньуктаах айан күүтэр. Хайа да көлүөнэ дьаныардаах турунуулардаах, быһаарыылаах талыыттан мүччү түһүө суоҕа. Олох хамсыыра хаһан баҕарар икки сирэйдээх, онтон сырдык өттүн талар тустаахтарга тирээбит кэмигэр уустук буолар.
Сир планетатын олоҕун кэрдиис кэмнэрин уратыларыттан киһи аймах олоҕо быһаччы тутулуктаах. Биһиги, Хотугу полюс чугаһыгар ирбэт тоҥ муустаах сиргэ олохсуйбут омуктар, айылҕа туругун хаамыытынан салайтарабыт. Тыһыынчанан сылга бэйэ ис кыаҕар тирэнэн олох олорор ньымалары тобула сатаабыппыт. Онтон кэлиҥҥи үйэлэргэ сабардыыр государство тутулугар олорор ньымаҕа үөрэнэ сатыыбыт.
Ааспыт кэмнэр кэрискэлэрин сыыйа-баайа ырыттахха, саха ситиһиилээхтик, кимиилээхтик туруулаһара, бэйэтин кыаҕын эбэн иһэрэ ырылыччы көстөр. Дьылҕа хаан тургутууларыгар өлбөт үөскэ үйэлэри уҥуордуур далаһа быраҕарга өркөн өйдөөх, эрдээх санаалаах, оҕуруктаах ньымалары сатабыллаахтык айар күөн туттар салайааччылардаах буоламмыт, быста-быста салҕаммыт эбиппит. Ханнык да кэмҥэ «кэмэ оннук» диэн саптан кэбиспэккэ, дьон-норуот туһа диэн туруулаһар бас-көс дьоннордоох буоламмыт, хайа да омуктааҕар киэҥ сири сабардаан, төрүт омук уратытын барытын ботуччу тутан олордохпут.