Бэһис ирдэбил олоҕу анаарар көрүү уларыйыытыгар сытар. Ол эбэтэр киһи олоҕо диэн киҥкиниир киэҥ куйаар эйгэтиттэн ситим тарпыт кут сайдыыта буолар диэн төрүт өйбүтүн-билиибитин саҥалыы сайыннарыы. Материалистыы мас курдук судургутук олоҕу анаарыы түмүгэр киһи олоҕун ураты кистэлэҥ анала суураллар, суолтата намтыыр, бэйэни салайынар кыаҕа кыаһыланар. Оттон төрүт сахалыы өйдөбүллэринэн ырыттахха, киһи ис кыаҕа – бараммат күндү барҕа. Ону тута сылдьар буолан саха ыччата барытыгар дьоҕурдаах, атын омуктар ыччаттарыгар күөнүн түһэн биэрбэт. Оннук күүһүгэр күүһү, кыаҕар кыаҕы, эрчимигэр эрчими эбинэр буолан, саха ыччата оччугуйтан да улаханы үөскэтэр, таһаарар кэскиллээх. Онон «кыра-хара омукпут» диэн бэйэни сэнэнииттэн тардыныахха, ыччаппыт кэскилин таҥнарымыахха. Суорун Омоллоон саханы «куттас омук» диэн эппит да буоллаҕына, кини, арааһа, төрүт кыаҕын батталга киэптэтэн, хас репрессия аайы көҕүрээн, алааһыгар бүгэн ордубут дьонун аһынан эппитэ буолуо. Куттас, кутуйах хороонун кэҥэтэр омук маннык үс мөлүйүөн квадратнай километр тухары тайаан сытар сири иччилээн, олох-дьаһах тэринэн иитиллэн олоруо суох этэ. Биһиги курдук ахсааннаах уонна онуоха дьүөрэтэ суох киэҥ сирдээх омук бүтүн аан дойду үрдүнэн суох. Айылҕата тыйыһын этэ да барыллыбат. Онон сиҥнэриилээх, сэнээһиннээх сыһыаҥҥа киирэн биэрэр ончу сатаммат. Хата, төттөрүтүн, дьэ эбии сэтэрэн, дьэ эбии кэҥээн кимиилээхтик киирсэн иһиллиэхтээх. Ол курдук саха интеллигенцията быыһык кэмнэргэ туруорсуулаах буолара. Бу кинигэ эмиэ ол кэрэһитинэн буолар.
Алтыс ирдэбил Одун хаан оҥоһуутун, Чыҥыс хаан ыйааҕын тутуһуу күрэҕэр көстөр. Ол эбэтэр омук быһыытынан бэйэ бодотун, аналын тутуһар кыахпытын тургутуу. Этиллибитин курдук, аһаҕас эйгэҕэ тарҕанан хаалыахха сөп, олорор сирбитигэр элбэх дьон ааҥнаан кэлиэхтэрин сөп, иинэҕэс, муҥкук ыччаттанан кэрэгэй кэскиллэниэххэ сөп. Бу барыта Одун хаан оҥоһуутун, Чыҥыс хаан ыйааҕын ситэри өйдөөбөккө таҥнарбыт содулугар арыллар өлүү маҥалайдара. Киһи аймах күн сирин дьоллоох иччитэ буолан айыллыбыт аналлаах. Ол тэҥэ саха омукка ананыллыбыт кыталыктаах кырдаллардаах хотугу дойду туругун туһугар сахалар үрдүк эппиэтинэһи сүгэллэр. Ол да иһин айылҕа харыстабылын дьаныһан туруулаһабыт, саамай ыалдьар, сомоҕолоһор чопчубут онно иитиллэр. Айылҕа чөл туругуттан сиэттэрэн олохпут уйгута, дьылҕабыт оҥоһуута түҥрэх тэбэр. Онон суверенитет диэн угуйуулаах көҥүл туруга айылҕаны харыстааһынтан саҕаламмыта уонна кииннэммитэ. Иитиллэр ийэ эйгэбитин таҥнарбатахпытына, Иэйэхсиппит кэлэйиэ суоҕа, Айыыһыппыт арчылыы сылдьыа. Оччоҕо кэхтии, иинии ыар тыына биһигини тумнуо. Айылҕа тыынынан тыыннанан хас биирдиибит үйэтэ уһуо, омук кэскилэ кэтириэ.