– ЛадогIа, нах, ладогIа, – хьала а таьIна, лохха вистхилира хевшина Iачарех цхьа воккха стаг. – Шайна хетарг тIаьхьа эр аш. Дийца ахь, СаьIад.
Баккхийчу наха резабоцуш ладоьгIура йуьртден кIоршамечу къамеле.
– Сан-м дац дийца кхин хIумма а. Дийцарх, ладугIуш стаг а вац кхузахь. Со мукъа а ваккхий, кхузахь кхин йуьртда хIоттаве, эр ду ас полконаке. Сан метта хIитто нах шортта бу йуьртахь. Хьомсуркъа, Янаркъа, Доша, БIаьштиг, Мудар а мегар вy хIокху йуьртана. Цара дийр ду хIокху йуьртан дола.
СаьIада дегабаам бича, мелла а гIиллакх лаьцна дIатуьйчу меттана, мелхо а, карзахбевлира нах.
– Уьш хьайл оьшуш-м ца хета хьуна?
– Оха тхаьш хIоттор ву тхаьшна луъург.
– Кхин цкъа а налогаш йийца тхо гуламе ма кхайкхалахь!
– КIордийна, хьехъевлла тхуна и налогаш а, хьо а!
– Цкъа собардайша, нах! – вистхилира Iелина моллех тарвелла эгIаза, бIаьргех куьзганаш долу воккха стаг. – Делах мукъана а эхь хIунда ца хета вайна? Делах мукъана а хIунда ца кхоьру вай? Бусалба велахь а, керста велахь а, паччахьаш Дала хIиттийна ма бу. Делан лаамца лелаш ма бу. Паччахьаша, церан Iедало, цара хIиттийнчу хьаькамаша бохург цадинарг Далла дуьхьал ма ву. Мила ву xIapa СаьIад? Делан лаамца хIоьттинчу паччахьо вайн йуьртахь шен Iедал латто xIоттийна стаг ву. Вайн йуьртан Iу ву xIapa. Жа долчунна хьалха Iуьно санна, паччахьна хьалха вайх жоп ло хIокхо…
– Жана Iу веза, борз ца йеза!
– Вайх уьстагIий тардина Iедало!
– Собаре хилийша, муъма вежарий! Аш къобал ца до Делан лаамца вайна тIевеанчу оьрсийн паччахьан Iедал? Делан кхелана реза дац шу? ГIопал хила гIерта шу? Шаьш динчу вочу гIуллакхашна дохкодовла. Дела къинтIера вер ву шуна. Iедало тIейиллина налог, бера1, пхи ламаз, ткъе итт марха а санна, вай кхочушдан дезаш пераз ду шуна. Нагахь санна Далла а, Iедална а хьалха вай вешан декхарш кхочуш ца дахь, йалсамане дог дохийла йац шуна вайн…
– Тоийтахьа, Хьуьса, и хьехамаш маьждиган мимбар чу хIоьттича бер ахь тхуна.
– Тахана ма хецавели xIapa!
– Ас цхьа-ши дош эр дара, нах. Пурба дуй суна?
Хьуьса наха къамелах йукъахваккхарх пайда а эцна, гонна йукъавелира цхьаъ. Iела гуламе кхойкхуш, шеца дIаийзийнарг вара иза.
– Делхьа, Хьуьса, маситта шарахь нохчийн цIий а Iенош, деана xIapa оьрсийн паччахьан Iедал Делера ду, боху ахь. И паччахь а, цуьнан хьаькамаш а Дала хIиттийна, Делан лаамца лелаш бу, боху ахь. Бакъ ду иза. XIapa дуьне-Iалам Дала кхоьллина а, цуьнан лаамца лаьтташ а ду. Ахь цкъа дийцира тхуна, паччахьаш, хьаькамаш шайн куьйга кIелхьарчу адамашна йуккъехь нийсо йеш, церан дола деш, царна рицкъанна гIайгIа беш, догцIена, хьанала хила беза бохуш. Ахь масална валийра Iумар-паччахь. Ткъа тахана кхин дуьйцу ахь. Вайна тIехь къизалла, Iазап, харцонаш латтош волу керста оьрсийн паччахь а, цуьнан Iедал а, хьаькамаш а хестабо ахь, церан лаам кхочушцабинарг Далла дуьхьал ву, цуьнан Делерчу къинхетаме догдохийла йац, иза жоьжахатин цIергахь вогур ву, боху ахь. Халкъ Iазапехь латточу, къизачу, йамартчу паччахьашна, хьаькамашна кIел а таIий, лолла а ловш, Iен боху ткъа адамашка?