Хонликни барпо қилиш жиддий тўсиқларга дуч келишига қарамай ўзига хос ана шундай муваффақиятлар бор эди. Ҳали қилинадиган ишлар жуда кўп, юрт бехатарлигини таъминлайдиган мунтазам қўшин тузиш, ўз пулини зарб қилиш, ҳудудларни кенгайтириш каби муаммолар кўндаланг эди.
Шоҳруҳбийнинг энг хуш кўрган машғулотларидан бири овга чиқиш бўлса, иккинчиси жангчиларнинг машғулотини кузатиш эди. Водийнинг йигитлари алп қомат, жасур ва жисмонан жуда бақувват эдилар. Буни кўра билган хон кучли мунтазам қушин тайёрлашга киришган эди.
– Дада, – деди Шоҳруҳбий отасига. – Жангчиларимизнинг тайёргарлигини бирга кўрсак ўз фикрларингизни айтар эдингиз.
– Йигитларинг от чоптириш, камон отиш, найза улоқтиришда тенги йўқ, буни биламан.
– Уларни кўпроқ машқ қилишлари учун имконият яратганмиз, айниқса улоқ мусобақалари от чоптириш маҳоратини оширади, қиличбозлик мусобақаси учун алоҳида соврин белгилаганмиз.
– Бу ишларингиз таҳсинга сазовор, лекин нималаргадир кучимиз етмаётганга ўхшайди. Менимча қилич ва камоннинг умри тугаб бормоқда.
– Наҳотки шундай?.
– Ҳа, озгина фурсат ўтади-ю, бу қуроллар ўрнини милтиқ ва замбараклар эгаллайди. Баъзи давлатлар буни тушуниб етишган, бизлар ҳам бирор чора топмасак вақти келиб уларга ем бўламиз.
– ¡ша чорани қаердан излаймиз?
– Ҳозирчалик бу саволларга жавобимиз йўқ. Лекин умидсизликка ўрин йўқ, изласак топамиз. Маърифатни ривожлантирсак, кўпгина саволларга жавоб топишимиз аниқ. Афсуски, ноиттифоқмиз, худбинмиз, ўйинқароқмиз, бундай нуқсонларни даволаш кўп жиҳатдан ҳукмронларга боғлиқ. Улар ўз ҳаловатларидан воз кечиб миллат ҳақида қайғуришлари керак.
– Албатта шундай қиламиз.
– Муаммолар беҳисоб бўлган бу оламда қиладиган ишлар жуда кўп.
* * *
Кутилмаганда Шомастбийнинг вафот қилиши Шоҳруҳхон учун оғир жудолик бўлди. Икки хил исм билан аталадиган (Шомастбий ва Ашурбек) хоннинг отаси халқ ичида жуда катта нуфузга эга эди. Табиатан хушчақчақ, жисмонан соғлом бўлган бу инсон чуқур мулоҳазали, ўзини тўғри бошқара оладиган, кишиларни ўзига тобе қила оладиган кучга эга бўлиб, барча қабиладошларининг ишончига кириб, меҳрини қозона олган. Барча ишларда ўғли Шоҳруҳхоннинг маслаҳатдоши бўлиб, хонликни барпо қилишда жуда катта шижоат кўрсата олган. Хонлик эндигина оёққа тура бошлаган чоғда у дунёдан кўз юмди. Ўз илтимосига кўра уни «Чомочбува» қабристонига дафн қилишди. У ўзининг унча узоқ бўлмаган умрини эл-юрт учун сарфлаб, кишилар қалбида яхши хотира қолдирди.