Көҥүлү күөмчүлэтии, күүс өттүнэн дьаһаах хабалатын соҥнооһун, төһө да кэнэммит, муҥутахпыт иһин, хайаан эйэ дэмнээхтик, үтүө сөбүлэҥинэн барыай? Утарсыы, күөн көрсүү буолбута история чахчыта. Күүтүллүбэтэх ыалдьыттары бастакынан көрсүбүт, утарсыы оҥорбут саамай халыҥ, тэрээһиннээх-түмсүүлээх, бүтүн саха омукка тумус туттар, күөн көрсөр улахан уус холбоһугун, хаҥыл хааннааҕынан аатырбыт Хаҥалас тойон ууһун бас-көс өттө, Тыгын уолаттара аймахтыын-чаҕардыын, боотурдуун охсуһуу толоонугар охтубуттара ааспыт кэм кырдьыга. Кинилэр сирдэрин-уоттарын, дьоннорун-сэргэлэрин тустарыгар саха бөдөҥ уустарын түмэн тыыннарын толук уурбут бэйэлэрин норуоттарын патриоттара буолалларын биһиги, билиҥҥи сыдьааннара ааттаахтар, билиммэт буолуохпутун сатаммат. Онно бүгүҥҥү сыһыаммыт, сыанабылбыт, мөккүөрбүт хайдаҕа туһунан кэпсэтии.
Хаҥаластар Тыгын инниттэн саха омукка баһылыыр-көһүлүүр оруолларын учуонайдар түҥ былыргы түүрдэр историяларын кытта ситимнииллэр. Хаҥылы диэн Орто Азияҕа Сыр-Дарья өрүс тардыытыгар олоро сылдьыбыт биис ууһун билиҥҥи казахтар, атын да түүр тыллаах омуктар бэйэлэрин төрүттэринэн ааҕыналлар эбит. Былыргы тойон ууһун төрүттэрэ буолбут хаҥаластар баһылыктара Дойдуһа Дархан, Мунньан Дархан, Тыгын Дархан саха омукка бас-көс дьон буола сылдьыбыттара үһүйээннэртэн биллэр. Кинилэр сыдьааннара Маһары, Соппуруон Сыраанап саха дьылҕата ураты ыараабыт кэмнэригэр саханы быыһыыр, олоҕун чэпчэтэр суолу-ииһи тобулар туһугар аан маҥнай нуучча ыраахтааҕытыгар тиийэ туруорса сылдьыбыт төрүт уус дьон буолаллар.
«Туох барыта силистээх-мутуктаах, төрүттээх-уустаах» диэн өйдөбүлү түүр сыдьааннаах илиҥҥи ыаллыы, аймах омуктарбыт дьаһанан олорор политикаларын тутулугар көрөбүт. Бу дойдуларга былыргы хууннар, түүрдэр саҕаттан бас-көс туттар биис уустарын баһылыыр-көһүлүүр оруолларын суолтата күн бүгүнүгэр диэри күүстээх эбит. Сэбиэскэй Сойуус үрэллибитин кэннэ, демократия муҥутаан өрөгөйдөөбүт кэмигэр, бүтүн норуот куолаһынан президеннэринэн талыллыбыт Звиад Гамсахурдия (Грузия), Рахмон Набиев (Таджикистан), Абульфаз Эльчибей (Азербайджан) сыл иһинэн үрдүк сололоруттан маппыт буоллахтарына, бэйэтин омугар былыргыттан ыла баһылыыр суолтатынан биллэр Тэкэ ууһуттан төрүттээх Сапармурат Ниязов Туркменбаши (Туркменистан) тулхадыйбат былаастанан олорон эмискэ олохтон туораата. Ол да иһин сахаҕа өбүгэ саҕаттан «Тойону отунан-маһынан оҥорбоккун» диэн дириҥ ис хоһоонноох этии баар. Итиниэхэ маарынныыр ыаллыы Казахстан судаарыстыбатын тутула үс биис ууһун – жуз холбоһуктарыттан турар: кырдьаҕас, орто уонна кыра эбэтэр эдэр дэнэр. Кырдьаҕас төрүт уустан баһылык-салайааччы, ортоттон поэттар, бөлүһүөктэр, оттон эдэртэн буойуттар утумнаан тахсаллар эбит. Ол курдук, Нурсултан Назарбаев кырдьаҕас төрүт уустан сыдьааннааҕа эмиэ былыргыттан олохсуйбут үгэһи бигэргэтэр. Кыргызстан урукку президенэ Аскар Акаев кыргыстар биир тиһэх баһылыктарын Шабдан хан диэнтэн быһаччы төрүттээҕэ биллэр.