Οι εποχές των κρητικών και αχαϊκών πολιτισμών μπορούν να θεωρηθούν ως ένα προκαταρκτικό στάδιο, μετά το οποίο αρχίζει η ιστορία του ελληνικού πολιτισμού.
Από τον VIII έως τον VI αιώνα. Π.Χ. ε. Η Ελλάδα κατέλαβε το νότο της Βαλκανικής Χερσονήσου, τα νησιά του Αιγαίου και τη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας. Περίπου 500 π.Χ. ε. στην ιστορία της Ελλάδας, γίνεται μια σημαντική καμπή – ξεκινάει ο μεγάλος ελληνικός αποικισμός (οι ελληνικοί οικισμοί, όπως λένε στην Ιταλία, εμφανίστηκαν νωρίτερα, αλλά ο αποικισμός δεν είχε μαζικό χαρακτήρα). Πήγε δυτικά (Σικελία, νότια Ιταλία, νότια Γαλλία, ανατολική ακτή της Ισπανίας), στα βόρεια (Θράκη, οι διαρροές από τη Μεσόγειο μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα), στα νοτιοανατολικά (Βόρεια Αφρική, Λεβάντα).
Τι έδωσε ο αποικισμός στην Ελλάδα; Πρώτα απ «όλα, προκάλεσε μια μαζική εκροή του πληθυσμού που εγκατέλειψε την πατρίδα του λόγω έλλειψης γης ή συχνών εσωτερικών συγκρούσεων. Ως αποτέλεσμα, ο αριθμός των δυσαρεστημένων μεταξύ του ελεύθερου πληθυσμού της Ελλάδας μειωνόταν και αυτό σε κάποιο βαθμό ανακούφιζε την κοινωνική ένταση.
Η αποικιοποίηση άνοιξε τεράστιες ευκαιρίες για το εμπόριο, οι οποίες επιτάχυναν την ανάπτυξη της ναυπηγικής βιομηχανίας και όλων των σχετικών χειροτεχνιών. Πλούσιες πόλεις μεγάλωσαν γρήγορα στην αποικία: Χαλκίδα, Κόρινθος, Μέγαρα, Μίλητος, Ερέτρια και πολλοί άλλοι. Έγιναν ισχυροί εμπορικοί δεσμοί μεταξύ αυτών και της μητρικής χώρας. Από τις αποικίες παραδόθηκε ό, τι η Βαλκανική Χερσόνησος ήταν τόσο κακή – σιτηρά, ξυλεία, μέταλλα και προϊόντα. Με τη σειρά του, τα αγαθά για τα οποία η Ελλάδα ήταν διάσημο εισήχθησαν από τη μητρική χώρα: χειροτεχνία, κρασιά, ελαιόλαδο.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άποικοι απαιτούσαν ιδιαίτερες ιδιότητες από ένα άτομο. Ο αγώνας κατά της θάλασσας, οι δυσκολίες ανάπτυξης νέων, άγνωστων γαιών – σε αυτές τις καταστάσεις, ο αποφασιστικός ρόλος έπαιξε ένας θαρραλέος, πρωτοποριακός, ικανός, γνώστης. Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι στη ζωή της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας ήρθε στο προσκήνιο η λατρεία της προσωπικότητας και η αρχή του ανταγωνισμού μεταξύ των ανθρώπων. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ελλάδα για πρώτη φορά εμφανίστηκαν αθλητικοί αγώνες – οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Αυτές ήταν μεγαλοπρεπείς εορτές για τη δόξα της θεϊκής τελειότητας του ανθρώπου, όμορφη στο σώμα και την ψυχή. Τα αγάλματα ανεγέρθηκαν προς τιμήν των νικητών, και στις πόλεις τους ήταν σεβαστές ως ήρωες. Το ιδανικό ενός τέλειου ανθρώπου, που έχει τη φυσική δύναμη και την ευγένεια, αντικατοπτρίζεται σε πολυάριθμους μύθους για τους ήρωες, τους ημίθεους, τους μισούς ανθρώπους (μύθους για τον Ηρακλή, τον Προμηθέα κλπ.).