Ырымбур тарихынан - страница 3

Шрифт
Интервал


"Бер нисә тиҫтә мең йыл дауам иткән һәм яҡынса 16-15 мең йыл элек тамамланған һуңғы, йәки өҫкө, палеолит (боронғо таш быуат) осоронда хәҙерге төр кешеләре Азияның байтаҡ өлөшөн (алыҫ төньяҡтан һәм бейек таулы өлкәләрҙән тыш), бөтә Африканы һәм Бөтә Европаны, ул саҡта боҙлоҡтар менән ҡапланған төньяҡ райондарҙан башҡа, ныҡлы үҙләштергән. Шул уҡ дәүерҙә Австралияға Индонезия, Шулай уҡ Америкаға Күсеп ултыралар, Унда Тәүге кешеләр төньяҡ-Көнсығыш Азиянан Беринг боғаҙы аша үтеп инә, элек бында уның урынында муйын булған, Шулай уҡ Көньяҡ Американың Антарктида яғынан кеше йәшәгәнлеге тураһында мәғлүмәттәр бар, элек бында утрауҙар йәки тар утрау муйындары ла булыуы мөмкин. Совет этнографы С. П. тәҡдим Иткән «тәүге тел өҙлөкһөҙлеге» гипотезаһына ярашлы. Толстов, кешелек үҙенең тарихының башында күп һанлы телдәрҙә һөйләшкән, күрәһең, яйлап бер-береһенә күскән һәм дөйөм алғанда берҙәм өҙлөкһөҙ селтәр (тел өҙлөкһөҙлеге) тәшкил иткән (Тихомиров А.Е., 2015 йылғы мәҡәләләр Йыйынтығы, ПоЛиАРТ, Ырымбур, 2016, 18-19 бб.).

С.П. Толстовтың гипотезаһын ситләтелгән раҫлау булып ҡайһы бер илдәрҙә боронғо тел тарҡаулығы эҙҙәренең күптән түгел генә һаҡланып ҡалыуы тора. Мәҫәлән, Австралияла бер нисә йөҙ тел булған, улар араһында аныҡ сиктәрҙе билдәләү еңел булмаған. Н.Н. Миклухо-Маклай Билдәләүенсә, Яңы Гвинея папуастарының һәр ауылының тиерлек үҙ теле булған. Күрше папуас төркөмдәренең телдәре араһында айырмалар бик аҙ була. Әммә алыҫ төркөмдәрҙең телдәре бер-береһенән ныҡ айырыла башлай. С. П. Толстов фекеренсә, тел ғаиләләре бәләкәй коллективтарҙың айырым телдәрен яйлап туплау, уларҙы ер шарының байтаҡ өлкәләрендә йәшәгән эре төркөмдәргә туплау процесында барлыҡҡа килгәндер. Башҡа совет һәм сит ил лингвистары, тел ғаиләләре ғәҙәттә бер телдең үҙ аллы бүленеү процесында барлыҡҡа килгән, тип фаразлай.

Этногенез проблемалары өсөн тел ғаиләләренең барлыҡҡа килеү ваҡыты мәсьәләһе бик мөһим. Ҡайһы бер совет тикшеренеүселәре археологтар һәм этнографтар был ғаиләләрҙең формалашыуы һуңғы палеолит аҙағында йәки мезолитта (урта таш быуат) беҙҙең көндәргә тиклем 137 мең йыл элек башланған булыуы мөмкин тип фаразлай. Был дәүерҙә кешелек таралыу процесында туған телдәр төркөмдәре, бәлки, айырым иң ҙур этник берләшмәләрҙең телдәре бик киң территорияларҙа таралыуы мөмкин булған.