115-нэ кавдивизэр къызэгъэпэщыным жыджэру зэрыхэтам щхьэкӏэ Техутэ и адэшхуэм щытхъу тхылъ къыхуригъэхьат езы Сталин дыдэ. Нэхунэ ар ноби ехъумэ сурэтхэм яхэлъу.
Техутэ адэншэу къохъу. Анэри имыӏэ пэлъытэщ, щхьэгъусэр зэрыфӏэкӏуэдрэ псалъэуи цӏыхум яхыхьауи зыми илъэгъуакъым, зыкъыхуэщӏэжыркъым. Адэшхуэр жьы хъури хэпсэлъыхь къищтащ. Щӏалэ цӏыкӏум игъуэтыр анэшхуэращ, зыгуэрым щӏэупщӏэнуми, зыхуэныкъуэӏами. Джэгупӏэу иӏэр гуэл ятӏэмрэ мэз лъапэмрэщ. Гуэлым хэлъ ятӏэр хущхъуэщи, цӏыхухэм куэд щӏауэ къагъэсэбэп, щӏыпӏэ жыжьэхэм къикӏыурэ зыхьи щыӏэщ, абдеж дыдэм зыщызыхуэу щысхэри мащӏэкъым.
Дысэ, гъунэгъу фызыр, а гуэлым кӏуэрейщ. Зыми илъагъуркъым абы ятӏэ къыщыхих щӏыпӏэр, абы хуэдэуи ар къэзыгъэсэбэпыф, абыкӏэ узыфэхэр зыгъэхъужыф гъуэтыгъуейщ. Удз хущхъуэми хещӏыкӏ. Дысэ Къумыкъумкӏэ кърашащ, къызэрашэри мэӏэзэ. Антыхэбзэкӏэ уэрсэру мэпсалъэри, зригъэщӏауэ пщӏэнукъым, антыхэу къалъхуауэ фӏэкӏа.
Цӏыху куэд къыдохьэ Къуэятӏэ, ар ягъэӏэзэну. И къуажэгъухэр къыхузэгуэпамэ, хужаӏэн ягъуэт: ятӏэкӏэ игъэхъуж зищӏурэ, удз игъавэ хуэдэурэ, щхъухь зэхелъхьэ, хьэпэщыпхэ ещӏ, удыжьщ. Удыгъэкӏэ пхуэгъэшынэни антыхэм яхэмыт. Ауэрэ, совет властым и лъабжьэр игъэбыдэрти, ӏэзэгъуазэр зэманыжь блэкӏам и щӏэиным хригъэубыдащ – хуитыжтэкъым Дысэ хуэдэхэр «лэжьэну». Дысэ и зэфӏэкӏыр мыхъуамэ, и щхьэгъусэ Уэсмэн и хьэдэр губгъуэм къинэнурэ, вындымрэ дыгъужьымрэ яшхыжынут. Кавдивизэм хэту Уэсмэн зауэм щыдэкӏым, Дысэ абы упщӏэ хужь хуригъэщӏри щӏакӏуэ хуидат. Дысэ ищӏэрт Уэсмэн псэууэ къызэримыгъэзэнури и хьэдэ зэримылъагъужынури. Упщӏэ хужьым кӏуэцӏалъхьэжмэ, джэбын папщӏэ хуэхъунщ, жыхуиӏэу арат. Къыздрагъэщтакъым: зауэлӏым и щӏакӏуэр фӏыцӏэу, и цейр фӏыцӏэу е щхъуэуэ щытын хуейт. Цей фӏыцӏэрэ лъыпцӏэ защӏэу хамэщӏ губгъуэм щехуэхащ. Щхьэгъусэм и натӏэ хъуар щӏыфэкӏэ зыхэзыщӏа Дысэ жэщ, махуэ имыӏэу «лэжьащ». Хьэдэм и нитӏыр къриуӏукӏыну вынд фӏыцӏэр къэсри къыщхьэщытӏысхьат – Дысэ игъэлъэтэжащ, и гуращэу къэлъэтар ӏэпигъэхури. Адэкӏи «лажьэурэ», Уэсмэн зытеджэла щӏы кӏапэр кумбу пхригъэхури, ятӏэ фӏыцӏэр тригъэщэщэжащ – апхуэдэ щӏыкӏэкӏэ «щӏилъхьэжащ» лӏым и хьэдэр. Пэжщ, кхъащхьэр къыхэгъэщакъым, къыпхуэгъуэтыжынукъым ар зыщӏэлъыр, ауэ хьэкӏэкхъуэкӏэм я ӏус хъуакъым. Хэти къилъыхъуэжын, зыпхъу закъуэ фӏэкӏа къыщӏэмынамэ…
Дысэ игу зыхупихыр а зыпхъуращ – Улэщ. Сымаджэу къыхуэкӏуэхэмрэ зи щхьэ къыхуэзыгъэтӏылъхэмрэ гущӏэгъу яхуищӏыныр и «лэжьыгъэм» къриубыдэкъым. Атӏэ щхьэ ядэӏэпыкъурэ? И пэшэгъухэм къыхуадэкъыми… Дысэ а нэрымылъагъу дэуэгъу-дэӏэпыкъуэгъухэм ягурыӏуащ езыр псэуху ядэлэжьэну, Улэ ӏэзэгъуазэ ӏуэху хамышэну. Зэгурыӏуа? Абыхэм уазэрыгурыӏуэфынум хуэдэу ягурыӏуащ – тхьэрыӏуэ къапыпхынукъым, ӏэщым ещхьу къыпхуэгъэдэӏуэнукъым, ауэ, арэзы къыбдэхъуамэ, зыкъыуагъащӏэ. Дысэ сытри идэнут, Улэ псэукӏафӏэ хъуну ищӏэмэ.