Шолай, ондан-мундан сёйлей туруп, арба Жюнгютейге етип, булар очарда гюп болуп токътагъан эренлеге салам бергенде: Хошгелдинг, Абусупиян! Хошгелдинг, Абусупиян! – болуп гетген. Арбачы шон да, Абусупиянны танып, эпсиз илыгъып:
– Я, сиз оьзюгюз болгъан экенсиз Абу супиян. Башында айтгъан бусагъыз яра маймы эди? – дей бети бишген мишикдей болуп.
Къайырмас, инивюм, талчыкъма. Айт гъан бусам, гемеге де минип, гемечи булан дав этеген кюй болар эди, – деп жава плангъан Абусупиян.
Башда илму кёкде гюн йимик
Абусупиян миллетини гележеги гьакъ да теренден ойлашагъан шаир, алим, те рен ойчу ва машгъур ярыкъландырывчу болгъанлыгъы бизге аян. Ол халкъгъа илмуну хадирин билдирмеге, ону дю ньягъа, яшавгъа тюз гёзден къаратмагъа бары гючюн, пагьмусун бакъдыргъан. Бу гьаракатында ол кёп четимликлеге, къар шылыкъ этивлеге ёлукъгъан.
Ону девюрюнде къазанышлыланы арасында бусурман илмуну охуп, къади деген оьр атгъа ес болгъанлар хыйлы бол гъан. Бырынгъы йырда:
«Къазаныш уллу шагьар,
Къадиси кёп къартындан», —
деп айтылгъанлыкъ да шогъар шагьат лыкъ эте. Ахыратны илмусундан къай ры илмуну охумагъан, дюнья илмуланы юреги къабул гёрмейген бир-бир къади лер дин илмуланы да, дюнья илмуланы да бир йимик теренден билеген Абусупиян ны яхшы англап битмейлер.
Шолай къадилени бириси:
– Абусупиян, сен билимли, гьакъыллы адамсан, тек яшлар дюнья илмуланы да охумагъа герек дегенингни арив гёрмей мен. Бу уьч гюнлюк пана дюньяда яша макъ учун илму негер тарыкъдыр? – дей.
– Тарыкъ, дин къардашым, тарыкъ. Гел сабурлукъ булан яхшы ойлашып къарай ыкъ. Дюнья илмуланы уьйренген халкъ ланы, мисал учун, ингилислени яшаву кёп алда, яшав даражасы кёп оьрде, демек, олар бек тынч ва бай яшайлар. Неге? Неге тюгюл де олар дюнья илмуланы охуп, оланы кёмеклиги булан, оьзлюгюнден юрюйген, масала, отну гючю, пусну гючю булан юрюйген машинлени яратгъанлар. Бизде минг гиши, минг ат этеген ишни, онда шо машинлер булан бирев оюнгъа йимик этип къоя. Уьч гюнлюк дюньяда да адамшавлу яшаса яхшы тюгюлмю? Сонг да, дюнья илмулардан магьрюм къалгъан, авамлыкъда къалгъан миллетлер янчы ла, зулмулана. Кавказны халкъларыны, ону ичинде Дагъыстанны халкъларыны дюнья илмулардан шолай пайы болгъан буса, масала орусланыки йимик тобу-топ ханасы ва олай башгъа савутлары болгъан буса, Аресейни – Николай пачаны зулмусуну тюбюнде янчылмай, эркинликде, оьз ихтиярында яшар эди.