– Барыах мантан! Бандьыыттар ортолоругар олоруохпут дуо?! – чэкиис аны табаарыһыгар баргыйда.
Иккиэн тура эккирээтилэр, үтүлүктээх бэргэһэлэрин үрдүгэр түстүлэр.
– Чэ, киэр буолуҥ! Түргэнник! Бу түөкүттэри аһарыҥ! Бара оҕустуннар уонна аны манна үктэммэтиннэр! – улахан убай дьонугар дьаһайда. – Аны манна сыбыытаһымаҥ! Көрүстэхпитинэ, ханна баҕарар, атыннык кэпсэтиэхпит!
– Атыннык кэпсэтиэхпит! Бандьыыттары – эһигини кытта саа-саадах тылынан кэпсэтиэхпит! – чэкиис быраат табаарыһыныын таһырдьа ойон иһэн саанна.
– Оннук-оннук! Биһиги да баарбыт! Ыларгыт суох! Биһиги да сүтэрэрбит суох! Элбэхтэн элбэх, аҕыйахтан аҕыйах охтуоҕа!
Уол аҕатын, убай быраатын, быраат убайын кытта хаан өстөөхтүү арахсыылара бу кэмҥэ элбэхтик тахсыбыта.>52
Бу саха омукка урут хаһан да суох иэдээннээх көстүү этэ.
* * *
Бастаанньа уота-күөһэ өрө күүдэпчилэнэн, маҥнай Илин Эҥээр улуустарынан кэлэн, тохтообокко Арҕаа эҥээргэ тахсан, Дьокуускай куораты туһулаан, кэллэр кэлэн испитэ.
«Бас баттах барбыт чыкаалар батталларыттан босхолуубут – биһигини атын омуктар эмиэ өйүүллэр, көмөлөһүөх буолаллар!» – диэн үрүҥ бастаанньаны баһылаабыт урукку кыһыл хамандыырдар, билигин офицердар аатырар дьон, тылларын-өстөрүн олохтоох нэһилиэнньэҕэ тарҕатыы күүһүрбүтэ.
Ол иһин, маҥнай утаа, бастаанньыстар нэһилиэнньэ үгүс араҥаларын санааларын тарпыттара баар суол этэ. Губбюро уонна губревком онно утары күттүөннээх агитацияны-өйдөтөр үлэни ыыппатаҕа – кинилэр нэһилиэнньэ үгүс араҥаларын итэҕэллэрин сүтэрбиттэрэ. Онон, кинилэр суоһурҕаныы эрэ курдук үлэ көрүҥнэрин ыыталлара туһаны аҕалбатаҕа.
Маҥнай, 1921 с. сэтинньи 4 күнүгэр, Илин Эҥээр улуустарыгар, байыаннай балаһыанньаны биллэрэн, саа бөҕөнү хомуйуу буолбута. Хомуйбут сааларын барыта кэриэтэ доруоп саалар этэ. Аҕыйах бэрдээн, чокуур бинтиэпкэ бааллара. Туһата суох, тимирдэрэ эрэ хаалбыт эргэ саалар кытта хомуллубуттара. Доруоп саа диэн сылгы-ынах сүөһү ииттэн олорор, булдунан эбинэр саха эр киһитин биир саамай күндү, сыаналаах мала – тус бэйэтин баайа этэ буоллаҕа.
Сааларын туттарбатах уонна саалаах сылдьан тутуллубут дьону суута суох, миэстэтигэр ытыах буолан суоһурҕаммыттара. Насревкомнар ыалы кэрийэ сылдьан хомуйбут сааларын сыарҕалаах оҕуһунан тиэйэн улуустар кииннэригэр, онтон Дьокуускайга аҕалан туттараллара. Аһы-үөлү хомуйуу өссө күүһүрбүтэ. Олохтоох нэһилиэнньэ маны өлөрдүү абааһы көрбүтэ да, утарар кыаҕа суоҕа. Кырдьыга даҕаны, кыыдаан кыһын кэлиитэ кырыымчык астаах-үөллээх ыаллар ону хайдах сөбүлүөхтэрэй?