Легенда о Теле - страница 8

Шрифт
Интервал


1921-1929 жылдары лауазымды орында болған Тел автономиялық республиканың шекара демаркация, ашаршылықпен күресу комиссиясының жұмыстарына қатысады. 1921-1922 жылдарындағы ашаршылық 1,5 миллион қазақтың өмірін қиды. 1921 ж. 10 желтоқсанда құрылған комиссияға кіргендердің арасында А.Жангелдин, М.Ауэзов, Алманов, Асылбеков, А.Кенжин, А.Байтұрсынов, А.Байдилдин, Толеповтар бар. Комиссия амалдарды қарастырып, нақты шешімін: колхоздар құрып астық пен бақша егілу жұмыстарын жүргізу керектігін көрсетті. Инженер-мелиоратор ретінде Жаманмұрынов Тел осы жұмыстарға белсенді қатысты.

Егіндерді суаландыру үшін водозабор, бөгеттер, плотина, дамба, каналдарды проектеу, құрылыс жасау жұмыстар жүргізілді. Осы жұмыстар көмегімен Ақтөбе облысында тары егіліп, майда бөгеттер арқылы балық өсүру мүмкіндіктер ашылды. Қазақстан суармалы егіндікке көше бастады. Тек Ақтөбе облысының Ырғыз ауданында Жаланаш, Құттыкөл, Қасқатай, Масақ, Ақтүбек, Соркөл бөгеттері соғылды – оларды халық Тел бөгеттері деп атайды. Сол бөгетті көргендер, «Тел құрылысты ақ зіңгір костюм киіп атқа мініп аралайтын» деп айтатын. Жұмысқа ықылассыз қараған адамға қамшысын да көтере алатын. Геодезиалық құралдар жетіспегендіктен, өзі ластанам деп қорықпай, жерге жата салып планировкасын жүргізетін. Телдің сөзіне бәрі құлақ асатын, айтқаның дәл орындайтын, онысы білімді, мейірімді адамға деген халкының құрметі еді. Гидротехникалық, мелиоративтік жұмыстар Қазақстан бойынша барлық жерде өткізілді, сол жұмыстар басында Жаманмұрынов

Тел де тұрған. 1927 ж. Совет Үкіметінің стратегиялық жобасы – Қазақстан, Орта Азия, Сібір қосатын Турксиб құрылысы жүрген кезде, темір жол мен оның инфраструктурасына жер бөлу, топографиялық және геодезиялық зерттеу жүргізу мәселелерін шешті.

Жақында тарихшы-ғалым С.Смағұлов ҚазССР Орталық комитетінің мұрағатында табылған мәліметі бойынша, Жаманмұрынов Тел, жас Республикасының бірінші Жер кодексін құрастыруына қатысы бар екендігін анықтады. Комиссия мүшесі ретінде Телдің үлесі – бүкіл зерттеу, талғау, таңдау жұмыстарына жауапты болған. Алматы қаласына көшкеннен кейін Телді КазССР статистика басқармасы бастығының орынбасары, одан кейін Госпланның президиуымының мүшесі, ауыл шаруашылық секциясының бастығы болып тағайындайды.

1929 жылы «бай элементтерден», «ұлтшылдардан» партияны кезекті тазартуы кезені келді. Қазақ крайды атқарушы комитетімен ВКП(б) ревизиялық комиссиясының мүшелері «алашорданың» бұрынғы басшыларын, сол уақытта республикадағы лауазымды қызметкерлерін, тексере бастады: К.Арғынғазин, А.Бөкейханов, Т.Жаманмұрынов, М.Жолдыбаев, А.Мусин, Т.Рыскулов, М.Саматов, А.Сеитов, А.Сейдалин, А.Кенжин, К.Тоқтыбаев, А.Байділдин және т.б. бәрі де ОГПУ – НКВД тексерісінде еді. 1923 жылы Телге ойдан шығарылған жала жауып, «жұмысындағы жауапсыздық үшін» деп партиядан шығарды. Кейін 1925 жылдың 17 қыркүйегінде ЦИК ВКП (б) №328 протоколы бойынша партияға қайтарылған болатын. 1930 жылдың басында Ақмола округіне жол сапармен барған ол «хлебозаготовка» жоспарына сенімсіздік танытты деп тағы айыпталады, сот оны ақтап, облыстық бақылау комиссиясы қатан сөгіс жариялады. Телдің сенімсіздік білдірген – Голощекиннің